جامعه شناسی غذا از نظر متخصصان حوزه آشپزی حرفه ای
فرهود زعفری هشجین
محقق غذا و مدرس دانشگاه
در قرن ۲۱ یکی از پرسش‌های مهم در حوزه جامعه‌شناسی غذا، همزیستی سوء‌تغذیه و چاقی است. مثلا در جامعه ایرانی لاغر بودن می‌توانست نشان‌دهنده طبقه اجتماعی پایین و ضعف سلامتی افراد باشد. در مقابل، فرد فربه و چاق، فردی بود که مشخصا می‌توانست غذای بیشتر و متنوع‌تری را فراهم کند. اما باورهایی که امروزه نسبت به لاغری وجود دارد و آن را تبدیل به مد کرده از کجا می‌آیند و چه اثری بر نگرش ما نسبت به اضافه کردن یا حذف کردن غذایی از منوی مصرفی‌مان دارند؟
چرا بعضی از جوامع دنیا را با برچسب قحطی‌زده و گرسنه می‌شناسیم و بعضی دیگر را چاقِ از فرط سرخوشی؟ توزیع غذا در جهان، کشاورزی و امنیت غذایی، استفاده بعضی کشورها و دولت‌ها از اهرم غذا برای ایجاد تغییرات دلخواهشان در رفتار جوامع دیگر یا متوقف ساختن بروز تغییرات در آنها موضوع بررسی جامعه‌شناسی غذاست. غذا برای کنترل طبقه کارگر و جیره‌بندی غذا در زمان جنگ از جمله همین موضوعات است.
جامعه‌شناسی علم مواد غذایی به عنوان شاخه دیگری از این رشته، ادعا می‌کند غذاهایی که مردم از آن لذت می‌برند یا تمایل به خوردنش را دارند تا حد زیادی به ارزش‌های فرهنگی جامعه مربوط می‌شود. برای مثال هندوها گاوها را مقدس می‌دانند و بنابراین گوشت گاو نمی‌خورند، در مقابل در جوامع غربی گوشت سگ را نمی‌خورند. یا در کشور خودمان ایران یک دسته‌بندی غذایی به نام غذاهای نذری و هیئتی داریم که با آیین خاصی پخته و صرف می‌شوند و حتی افرادی که مسئولیت تهیه آنها را دارند باید خصوصیات فردی خاصی داشته باشند. انواع روابط ما با غذا به همین مسئله پرداخته است.
جامعه‌شناسی که غذا را مطالعه می‌کند می‌تواند روی موضوعی مثل اندازه وعده‌های غذایی در فرهنگ‌های مختلف هم کار کند، یا محیط‌هایی که غذا در آن خورده می‌شود و نیز تمام اصطلاحات و باورها و تعارفات همراه آن را موشکافی کند. باز هم اگر جامعه ایران یا جوامع عربی بدوی را در نظر بگیریم، مهمان‌نوازی و آداب آن در دایره توجه جامعه شناسی غذا قرار دارد. درحالیکه در کشورهای شمال اروپایی و در جامعه‌ای مانند سوئد، تهیه و ارائه غذا به کودک مهمان جز وظایف صاحبخانه دانسته نمی‌شود. آیا این لزوما بد است؟
ما به عنوان جامعه‌ای شرقی و اهل تعارف چه نگاهی به این موضوع خواهیم داشت؟ این مسئله را هم در کنار چند مطلب دیگر، جداگانه بررسی کرده‌ایم.
علوم تشکیل‌دهنده مطالعات جامعه شناسی غذا
موضوعات تحقیقی جامعه‌شناسی غذا
عادات صرف غذا در میان ثروتمندان و فقرا
تفاوت بین طبقات اجتماعی از نظر دسترسی آنها به غذا چیست؟ محدودیت یا فراوانی غذا چه عادت‌هایی را شکل می‌دهد؟ و چه تاثیری بر روی رفتار افراد در حلقه نزدیکان و جامعه دارد؟ بررسی طبقه اجتماعی و تعاملات با غذا در این شاخه انجام می‌شود.
میان وعده‌های غذایی کودکان در مدارس
با توجه به اینکه در سراسر دنیا صدها میلیون کودک تقریبا یک سوم از روز خود را در مدارس سپری می‌کنند و وعده ناهار را آنجا دریافت می‌کنند، بررسی نحوه شکل‌گیری رابطه کودک و غذا یکی از موضوعات بسیار مهم در جامعه شناسی غذا است؛ زیرا در آینده عادات غذایی را به بزرگسالی منتقل می‌کنیم.
قانون‌گذاری‌های مربوط به غذا در دنیای مدرن
با توجه به اینکه غذا مستقیما با سلامت جسمی و حتی روحی انسان سروکار دارد، نیاز به نهادهای قانون‌گذار و مراجع رسیدگی‌کننده به تخلفاتی که در حوزه آماده‌سازی، توزیع و تبلیغات غذا انجام می‌شود ضروری است. برای جبران خسارت‌های مادی و معنوی به افرادی که از این نظر آسیب دیده‌اند دادگاه‌های خاصی وجود دارد.
تبعیض‌های غذایی و جامعه شناسی غذا
نابرابری‌های نژادی،جنسیتی و سنی (افزون بر انواع دیگر) در زمینه دسترسی انسان‌ها به غذا نیز مشاهده می‌شود. در سراسر جهان نیازهای تغذیه‌ای زنان به دلایل قومی و عرفی و عدم استقلال مالی آنها حتی در مالکیت زمین نادیده گرفته می‌شود. همچنین زنان و کودکان بزرگترین گروه آسیب دیدگان تغذیه‌ای در بحران‌های سیاسی و مالی هستند.
تاثیرات رسانه‌های اجتماعی بر عادات غذایی
امروزه به دلیل گسترش خیره‌کننده رسانه‌های اجتماعی در جهان و جذب گروه‌های کودکان و نوجوانان و جوانان با درصد بالا به آنها، شکل‌گیری الگوهای تغذیه‌ای با نگاه به محتوای منتشره در این رسانه‌ها آسیب‌های فراوانی را در پی داشته است. این شاخه تحقیقی سعی دارد تا با ریشه‌یابی آسییب‌ها در مورد تصور از بدن و غذا، رابطه سالم‌تری را پیشنهاد بدهد.
